Zonder bezetting geen nederzetting

De Beweging van Landloze Boeren mobiliseert arme Brazilianen om braakliggende landbouwgrond van de rijkste boeren te bezetten. Naar schatting wonen er op dit moment zo’n 46.000 gezinnen in zulke nederzettingen. ‘Een bezetting is een voortdurend proces van strijd en confrontatie.’ Het was iets voor middernacht toen de tweehonderd activisten en landarbeiders met machetes, schoffels, hamers en sikkels bij de rancho aankwamen om de landbouwgrond te bezetten. Het terrein was verlaten en overwoekerd met onkruid. Op een verdwaalde koe na was er in het hoofdgebouw niemand te bekennen. Nu, drie maanden later, is het een levendig dorp. Kinderen fietsen over nieuw aangelegde landwegen, vrouwen bewerken de grond van hun tuin en mannen spannen zeildoeken over de hutjes. In het kampement van Itabela, een dorp in het oosten van Brazilië, wonen zo’n 530 gezinnen, die met z’n allen de grond omploegen en bonen, maïs en cassave zaaien. De twee broers die de boerderij met 150 hectare grond erfden, willen dat de bezetters hun biezen pakken. Maar de nieuwe bewoners zeggen dat ze blijven zitten waar ze zitten. ‘Een bezetting is een voortdurend proces van strijd en confrontatie,’ zegt Alcione Manthay (38), de leider van het kamp, die zelf in vergelijkbare kampen opgroeide. ‘Zonder bezetting krijg je geen nederzetting.’ Manthay en de andere ongenode bewoners maken deel uit van de Beweging van Landloze Boeren (Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra, MST), die wereldwijd weleens de grootste op marxistische leest geschoeide actieve beweging in een democratisch land zou kunnen zijn. Na veertig jaar van soms bloedige bezettingen is de MST een belangrijke politieke, sociale en culturele factor geworden in Brazilië. Activisten De beweging, geleid door activisten die zichzelf militant noemen, mobiliseert honderdduizenden arme Brazilianen om verlaten land dat eigendom is van rijke grondbezitters te bezetten, zich er te vestigen en de landbouwgrond te bewerken. Vaak gaat het om grote collectieven. De activisten claimen dat ze de schrijnende ongelijkheid willen terugdraaien die in de loop van de geschiedenis van Brazilië is ontstaan. Hoewel het linkse deel van de bevolking begrip heeft voor hun zaak – de rode mutsen van de beweging waarop een stel wordt afgebeeld dat een machete in de lucht steekt, zijn een vertrouwd beeld in hipsterbars – beschouwen veel Brazilianen de bezetting als onwettig en communistisch. Daarmee ziet de nieuwe linkse president Luiz Inácio Lula da Silva zich voor een lastig dilemma geplaatst. Hij steunt de beweging al heel lang, maar juist op dit moment probeert hij de relatie tussen het Congres en de oppermachtige agro-industrie te verbeteren. In Latijns-Amerika hebben ook andere op marxistische leest geschoeide bewegingen – protesterende arbeiders die een klassenstrijd voeren tegen het kapitalisme – geprobeerd de systematische ongelijkheid aan te pakken, maar geen enkele is zo groot, ambitieus en vindingrijk als de Braziliaanse MST. De organisatoren van de beweging en onafhankelijke onderzoekers schatten dat er op dit moment 460.000 gezinnen in de door de MST opgezette kampen en nederzettingen wonen. Dit zou betekenen dat bijna twee miljoen mensen, oftewel 1 procent van de Braziliaan